Burak Akbalık
Feminizmin öncü figürlerinden Mary Wollstonecraft’ın ‘Yaşama Dair Öyküler’ kitabı, Selen Tekçe Yılmaz çevirisiyle Fihrist Kitap tarafından yayımlandı. Hem bayanların hem de kız çocukların eğitimini hayatın içinden örneklerle ve dini referanslarla aktaran kitap, periyodu üzerinden değerlendirildiğinde rasyonel bir metin olarak okunabilir.
Mary Wollstonecraft, bir müellif ve felsefeci olarak, bilhassa eğitimde ve toplumsal alanda bayanın eşitliğini savunuyordu. Onun devri, bayanın erkeğe alışılmış ve ikincil bir pozisyonda olduğunu düşünen Jean Jacques Rousseau üzere muharrir ve felsefecilerin hâkim pozisyonda olduğu bir periyoda denk geliyordu. Erkek hükümran yazınsal kanon, Mary Wollstonecraft’ın yazdıkları ve savunduğu fikirleri göz arkası etmişti. Yıllarca Mary Wollstonecraft fikirleri ve bayan haklı savunuculuğuyla değil, özel yaşantısıyla gündeme gelmişti. 19. yüzyılın sonlarından ve 20. yüzyılın başından itibaren, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık başta olmak üzere ortaya çıkan bayanların oy hakkını savunan hareketlerin, 20.yüzyılın ortalarından itibaren feminizmin önemli bir hareket olarak yükselişiyle göz gerisi edilen kitapların ve edebi figürlerin kıymetini tam manasıyla kavrayabilmeyi sağlamıştır. Bu açıdan Mary Wollstonecraft ve onun ‘Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi’ kitabı, feminizm açısından kıymet arz etmesine rağmen devrinde hakkı olan pahası görmeyerek dışlanmıştır.
Her ne kadar sonradan hak ettiği kıymeti görmeye başlamış olsa da, Wollstonecraft’ın çalışmaları kendi periyodu çerçevesinde okunmalı ve anlaşılmalıdır. Wollstonecraft periyodundaki hâkim paradigmaların ve anlayışların karşısına feminist bir tenkit koymuştur. Rousseau yahut Burke üzere güç ve iktidarla maskülenliği; hoşluk ve güçsüzlük üzere özelliklerle de feminenliği denk gören müelliflere Wollstonecraft gerek edebi gerek felsefi yapıtlarıyla karşı çıkmaktadır.
Yaşama Dair Hikayeler, Mary Wollstonecraft, Mütercim: Selen Tekçe Yılmaz, 112 syf., Fihrist Kitap, 2022.
Wollstonecraft, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında eğitime büyük değer atfetmekteydi. Franklin’e nazaran Wollstonecraft çocukluğa ve çocukluğun kişinin karakterinin gelişimindeki etkisinden hayli etkilenmiştir.(1) Hasebiyle çocukların, bilhassa kız çocukların eğitimi onun için epeyce pahalıydı. ‘Yaşama Dair Öyküler’, bu ehemmiyetin bir yansıması olarak okunabilir. Bu kitapta Madam Mason’ın annelerini kaybetmiş 12 yaşındaki Caroline ve 14 yaşındaki Mary’yi himayesine alışının kıssası anlatılmaktadır. Her hikaye muhakkak temaları ve ders çıkarılması gereken hayat kıssalarını barındırmaktadır. Epey didaktik bir biçimde yazılmış bu eser, çocuk edebiyatının birinci devir örnekleri ortasındadır. Burada iki kıymetli noktadan kelam edilebilir. Birincisi bu eser Mary Wollstonecraft’ın kız çocukların eğitimine verdiği ehemmiyetin edebi bir yansımasıdır. Bu sayede Wollstonecraft, toplumsal cinsiyet eşitliği hakkında şuur kazanılabileceğini ve nihayetinde bu eşitliğe erişilebileceğini düşünür. İkinci kıymetli noktaysa, patriyarkal fikir tarafından erkeğe bağımlı görülen ve eğitimlerinin de erkekler tarafından biçimlendirilmesi gerektiği düşünülen bayanların ve kız çocuklarının şahsen bir bayan tarafından eğitilmesidir. Hikayelerden yola çıkarak Madam Mason’ın kendi kendini eğittiği fikrine kapılmamak mümkün değildir. Ferguson ve Todd’a nazaran, Wollstonecraft tecrübeyi en değerli öğretmen olarak görmektedir. (2)
‘Yaşama Dair Öyküler’in temel niyeti, çocuklar için faziletli olan davranış ve düşünüş stillerini öğretebilmek olarak karşımıza çıkıyor. Tüm hikayelerde Madam Mason, çocuklara ahlaki kıymetleri, epeyce dini bir yaklaşımla, çeşitli tecrübeler ve öğretilerle aktarmaktadır. Çocuklar da kendi istekleriyle Mason’ı dinlemekte ve söylediklerini gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Her ne kadar dini referanslar anlatılarında yoğunlukta olsa da, Ferguson ve Todd’a nazaran Madam Mason kitabın yazıldığı devir olan 18. yüzyıl için akılcı, rasyonel, hassas ve yardımseverdir.(3) Bununla birlikte, Wollstonecraft’ın kendi yanlışları olarak gördüğü şeyleri Madam Mason karakterini kullanarak düzelttiğini söylemektedirler.
Sonuç olarak, Wollstonecraft kendi hayatından edindiği tecrübeleri göz önünde bulundurarak, bayanların ve kız çocukların eğitimine verdiği ehemmiyeti ‘Yaşama Dair Öyküler’de yansıtmıştır. Münasebetiyle bu hikayeler hem kişisel pişmanlıkları, hem de toplumsal eşitsizlikleri düzeltmeye adanmıştır, diyebiliriz. Wollstonecraft bunu yaparken, edinilmesini gerekli gördüğü faziletleri dini bir temelde sunmuştur lakin verdiği örneklerdeki dünyevi öğeler bir rasyonelleştirme uğraşını da barındırmaktadır.
Dipnotlar
1. Caroline Franklin, Mary Wollstonecraft: A Literary Life, New York: Palgrave Macmillan, 2004.
2. Moira Ferguson, Janet Todd, Mary Wollstonecraft, Boston: Twayne Publishers, 1984.
3. a.g.e